Filosoof Ype de Boer is een liefhebber van de romans van Murakami, de Japanse romanschrijver. Na het lezen en analyseren van het gehele oeuvre van Murakami heeft Ype zijn filosofisch licht hierover laten schijnen en geconcludeerd dat steeds opnieuw een van de basisdilemma’s van de mens in al zijn kleuren naar voren komt, namelijk het dilemma ‘Zelfbehoud versus Zelftransformatie’. Hieronder treft u een korte samenvatting aan van het boek ‘Murakami en het gespleten leven’ van Ype de Boer, volgens de ‘Dilemma to Dialogue’ methodiek.
Wij geven eerst een overzicht van de voor- en nadelen van de twee proposities.
Voordelen Zelfbehoud
- Gecontroleerde alledaagsheid
- Alledaagse sleur en gewoonten geven een fundament aan het leven
- Je niet laten raken door gebeurtenissen en belevenissen
- Leven inkaderen en beheersen
- Routinematig en overzichtelijk bestaan
- Zelfbehoud, onverstoorbaarheid, onafhankelijkheid, zekerheid, zelfstandigheid, individualiteit
- Comfort, gemoedsrust en tevredenheid
Nadelen Zelfbehoud
- Uitbannen van invloeden van buitenaf, isolatie, afgestomptheid, vervangbaarheid
- Afsluiten van een deel van jezelf en voor vitale mogelijkheden; een eenzijdig leven.
- Iedere vorm van verlangen gereduceerd tot alledaagse behoeftevoorziening; richtingloos leven; alleen consumptie en spektakel.
- Onverschillig-, apathisch-, mechanisch bestaan; levenloosheid
- Liever nee zeggen tegen ervaring dan deze door anderen te kwader trouw laten opleggen (door groepsideologie, cult, bedrijfsethos, media e.d.)
- Angst in een lege huls te veranderen, geesteloos bestaan
- Angst voor verandering
- Eenzaamheid, vervreemding en uiteindelijk zelfdestructie
Voordelen Zelftransformatie
- Doorbreken van de grenzen van het comfortabele bestaan
- Je open stellen voor anderen, je laten emotioneren: meevoelen, meeleven, meelijden
- Overgave aan het onbekende, aan de stroom van het leven.
- Erkenning van het vreemde in jezelf
- Jezelf onder ogen zien en op het spel zetten
- Het buitengewone en bijzondere omarmen
- Stormachtige gemoedsbewegingen van de eigen geest leren kennen
- Het verlangen in jezelf toelaten
- Dynamisch, bewogen en onzeker, maar geestrijk bestaan
- Liefde gaat uit van de bereidheid om in contact met iemand anders een transformatie te ondergaan
Nadelen Zelftransformatie
- Jezelf verliezen zonder ‘gewoontecircuit’
- (Angst voor) chaos; bang voor verandering
- De angst is niet zozeer de feitelijke dood, maar het verlies van je oude zelf.
Hoe nu de voordelen van Zelfbehoud te combineren met die van Zelftransformatie tot een vruchtbare reconciliatie?
In één zin: Je gespletenheid omarmen, dansen met je beelden. Bijvoorbeeld:
- Spanning tussen de onoverkomelijkheid van het verleden én de oneindige mogelijkheid tot verandering omarmen.
- Alleen door je te laten vormen door het leven, kan het werkelijk van jezelf zijn.
- Aanwakkeren van de verbeelding, losbreken uit de geïdealiseerde alledaagsheid.
- Belevenissen effect op je laten hebben en daarmee de grenzen van het eigen bestaan overstijgen, bekritiseren en doen vervagen.
- Qua wil en verbeelding verder kijken dan de eigen vertrouwde leefstijl en persoon die je denkt nu te zijn. Je openstellen voor de spontaniteit van de geest en je verheffen boven je ommuurde leven. In de onzekerheid opnieuw grip krijgen op je bestaan. ‘Liefde zonder garantie, richting zonder eindbestemming’.
- Je gespletenheid omarmen (over wat je wel en niet over jezelf weet, tussen bewust en onbewust, eigen en vreemd, heden en verleden, controle en overgave). Dat is een levensprincipe, de voorwaarde voor verandering, beweging en groei. De ruimte tussen de mens en zijn beelden: dat is de ruimte van vrijheid.
- Verantwoordelijkheid nemen voor je lot, de mensen om je heen en de consequenties van je daden. Je bevrijden van ideeën, dogma’s of ideologieën die in eerste instantie richting bieden, maar uiteindelijk je leven inperken. Laten verdwijnen van de hiërarchie tussen vrijheid en lot.
- Het leven ervaren: van belevenissen een ervaring maken.
- Het eigen verhaal steeds herschrijven, ontmantelen en opnieuw opbouwen.
- Spirituele houding en levenskunst, die zich voedt met innerlijke verdeeldheid en de mogelijkheid tot zinvolle transformatie. Je moet ‘dansen met je beelden’, de dynamiek tussen het zelf en de verschillende (donkere) beelden. Het leven zelf beïnvloedt je ‘Ik’ en nodigt steeds uit tot een dynamisch spel. Zelfkennis is nooit compleet en moet niet als eindpunt gedacht worden maar als een oneindige activiteit.
Wij sluiten af met de filosofische inzichten van Ype de Boer en een toelichting op de reconciliatie:
- Wanneer zelfbehoud structureel verkozen wordt boven verandering, slaat het om in zelfdestructie.
- Wanneer we onze innerlijke verdeeldheid aanvaarden, worden verlangens, liefde en lotsbestemming mogelijk.
- Via verbeelding en leren dromen kan de mens in aanraking komen met datgene in zijn leven wat zijn huidige situatie overstijgt.
- Het nemen van verantwoordelijkheid voor het eigen leven bestaat er niet uit te kiezen voor één van de beelden die de mens van zichzelf heeft en het negeren van alle andere beelden die zich aan hem opdringen, maar in het samenleven met deze soms tegenstrijdige zelfbeelden en in het omarmen van de dynamiek die deze teweegbrengen.
- Zelfkennis heeft niet zozeer te maken met de constructie van een volledig en consistent zelfbeeld, maar met een oneindige activiteit waarin de mens zich tot zijn veranderlijke en verschillende (zelf)beelden verhoudt. (We hebben nooit volledig zicht op onszelf maar denken altijd over onszelf na in relatie tot een context, andere personen, verlangens of vanuit een idee, een emotie enz. We verhouden ons, met andere woorden, in onze zelfverhouding tot een oneindige reeks beelden. Het ware zelf komt nooit voor!)
- Liefde betekent een breuk met het oude leven en vraagt van de mens om samen met iemand anders een transformatie te ondergaan. In de liefdesontmoeting wordt de mogelijkheid van een nieuwe wereld zichtbaar. Liefde vraagt om het leven vanuit identiteit te verruilen voor het leven vanuit differentie, ofwel het verschillend-zijn van twee mensen. In liefde worden we dus geconfronteerd met een dubbele differentie, het verschil in individuen en daarenboven het verschil tussen de individuen. Liefde bestaat erin dit onophefbare, dubbele verschil werkzaam te laten zijn. Liefde blijft altijd een avontuur.
- De dynamiek van het menselijk bestaan is uiteindelijk gelegen precies in het niet-overeenkomen met de identiteiten die de mens zichzelf aanmeet of aangemeten krijgt.
- Overgave aan het leven gaat gepaard met grip op het leven. Het heen en weer tussen controle en overgave impliceert een levenskunst. Het leven is alleen voorhanden wanneer het tevens een vruchtbare omgang met de dood omhelst- of dit nu de dood van naasten betreft of de dood van het oude bestaan van voor de liefdeservaring.
- ‘Leven op de grens’ betreft een levenshouding die zich kenmerkt door liefde, metamorfose, de grootste gevoeligheid voor de dynamiek van het eigen bestaan en de ontvankelijkheid voor anderen.
- De mens is het dier wiens ‘essentie’ erin bestaat geen gefixeerde identiteit te hebben en die in staat is tot een oneindigheid aan mogelijke levensvormen. Leven vanuit de eigen non-essentie of non-identiteit is een leven dat altijd geleefd wordt in termen van potentialiteit: het oneindige vermogen van de mens tot verandering en transformatie. De levensopgave is je de eigen potentialiteit toe- eigenen.
- Non-dualiteit: Je bent niks én alles.
(samenvatting Steven Olthof)
Geef een reactie