Dr. C.J. Schuurman: Egotiek versus Erotiek

Dr. Schuurman (1898-1979), Nederlands psychiater en schrijver, schreef vele boeken en was
actief in de Internationale School voor Wijsbegeerte en het Centrum voor Zelfbezinning.

Voor de beschrijving van het dilemma Egotiek versus Erotiek is geput uit de volgende drie
boeken van zijn hand: ‘De medemens en wij’, ‘De rode draad in ons leven’ en ‘Godsdienst,
psychologie en religie’.

Ter toelichting enkele fragmenten uit Schuurman’s boeken over bovenstaande polariteit.

Individu versus totaliteit

In onze ‘ziel’ staan bovenstaande twee machten volkomen gelijkwaardig tegenover elkaar.
Het worden tot een individu, tot een zelfstandig klein wereldje, dat uit eigen innerlijk leeft,
dat zijn eigen contact heeft met de bron en dat onder eigen verantwoording zelfstandig
tevoorschijn komt. Dat alles is precies even belangrijk als de hele kosmos als totaliteit.
Daarom zijn egotiek en erotiek aanvankelijk naast elkaar geplaatst en kan ons leven alleen
werkelijk slagen als we het ritme van deze twee vinden. Egotiek en erotiek vormen met
elkaar in ritmisch verband de oerdrang, die er is in de mens om tot zijn wezenlijke vervulling
te komen.

Creatieve krachten en geboren worden

Een juiste wisselwerking tussen egotiek en erotiek voert tot openbaring van creatieve
krachten, zowel seksueel als geestelijk. Een rijp bewustzijn gericht op het overzien en het
vormen van een geheel en rijp om het geheel te dienen, is een bewustzijn waarin het
creatieve zijn plaats vindt. We worden driemaal geboren: lichamelijk, psychisch en geestelijk
en moeten dus ook driemaal een navelstreng doorknippen: fysiek bij de lichamelijke
geboorte, psychisch door ons los te maken van de ouders en geestelijk door de navelstreng
met de kosmos door te knippen d.w.z. de vrijheid gaan voelen om die kosmos op geheel
eigen manier te gaan interpreteren.

De dienaar van het geheel worden

Zelfstandig worden in geestelijke zin is dat we het transcendente (de werkelijkheid die we
aanvankelijk niet in ons leven kunnen opnemen) maken tot het immanente. Want elk mens
is een brandpunt van de kosmos, een nieuw ontwerp, dat een nieuwe vertolking moet
betekenen van het geheel. Daarom moeten we zelf een eigen uitgangspunt worden,
waardoor we inderdaad het grote geheel op een geheel nieuwe manier kunnen gaan
vertolken. Op deze wijze zelfstandig worden betekent dan ook, dat het ‘ik’ van de mens
vanzelf via het bewustzijn begrijpt dat het maar een voorlopige vertolking van het wezen is ;
het gaat het wezen erkennen als het eigenlijke, dat het zo goed mogelijk wil vertolken.
Daardoor gaat het ‘ik’ die autonomie, die arrogantie en die begeerte om zelf iets aparts te
zijn verliezen en wordt het dienaar van het geheel.

De mens heeft een drang om zichzelf te worden. We zijn nog geen mensen: in ons speelt
zich een proces dat dringt naar het mens-worden. We moeten op onze eigen manier echt
mens worden. We worden dus nog geschapen. We zijn midden in het creatieproces dat zich
in ons afspeelt.

Weerstand tegen bewustwording

Er zit ook een weerstand in ons om echt mens te worden: het is onze eigen onbewustheid
die weerstand biedt tegen de bewustwording. We ontvluchten vaak het proces van onszelf
worden: we vluchten in ziekte, in de actie, in de luiheid, in het intellect, in het gevoel, in het
bewust-worden, in het onbewuste, in de kritische instelling, in naïviteit, in starre
voorstellingen als dogma’s, in voorstellingsloosheid ed. We hebben allemaal onze
levensangst. We kunnen vluchten of we kunnen creatief leven. Maar creatief zijn betekent
overgave, overgave aan het leven zelf. Het creatieve is, wat ons leven werkelijk tot een
geheel kan maken, wat ons een vervuld leven kan geven. De bestemming van een mens zit in
het grondpatroon van zijn aanleg vervat.

Volgens Schuurman is er een inzicht nodig dat tot een nieuwe golf van universele cultuur kan
worden:

• Een inzicht dat tegelijk liefde geeft voor deze wereld. \
• Dat tegenstellingen onderkent als in wezen zijnde polariteiten.
• Dat het persoonlijke en onpersoonlijke beide tot hun recht doet komen.
• Dat laat zien dat alle lijden vruchtbaar is of vruchtbaar kan worden.
• Dat het ritme van leven en dood omvat.

Religie is dus een ander woord voor het creatieve. Religie is, evenals het creatieve, datgene
wat de zin der tegenstellingen doet ervaren, doordat het doet beleven dat de tegenpolen
een functionele betekenis ten opzichte van elkaar hebben. En dat voor zover ze zich als
tegengestelden aan ons voordoen, zij zich openbaren in een schijnvorm. Het wezenlijke is
dus het ritme van het leven.
Een mens komt niet tot echte religie als hij zich niet eerst van religie heeft losgemaakt,
zodat hij kan komen tot echt religieus beleven.

Steven Olthof, mei 2022